Kako je telegraf doneo revoluciju u komunikacijama Srbije

Petnaestog marta 1855. godine, „Srbske novine“ su objavile vest koja je označila početak jedne sasvim nove ere za Srbiju. Beograd je tog dana dobio telegrafsku vezu sa Zemunom, a samim tim i sa ostatkom Evrope. Domaće i strane depeše mogle su od tada nesmetano da se šalju i primaju — brzo i tačno.

Uvođenje telegrafske mreže naišlo je na zatečene poglede domaćina širom Srbije. Nije bilo lako objasniti šta zapravo znače stubovi postavljeni po selima i uz drumove, kao ni žice koje su povezivale udaljene gradove. Da bi se sprečile krađe i oštećenja, osnovana je posebna pandurska straža zadužena za čuvanje nove infrastrukture.

Samo tri dana nakon puštanja u rad prve linije, donet je ukaz kojim su postavljena prva šestorica telegrafista u Srbiji. Na čelo ove službe došao je Aleksa Popović, a među prvim operaterima bili su Dimitrije Kocić, Lazar Oblučarević, Antonije Jovanović, Đorđe Despotović i Živko Stoilović. Telegrafske stanice otvorene su u Beogradu, Aleksincu i Kragujevcu.

Prvi telegram i prva veza

Jedanaestog aprila iste godine, Beograd je primio svoj prvi telegram iz Aleksinca. Poruka je imala trideset reči i putovala je samo dvadeset minuta — tada pravo tehnološko čudo.

Telegrafisti su uživali poseban ugled: zakonom donetim 21. marta 1855. godine, izjednačeni su sa sudijama i profesorima. Njihova godišnja plata iznosila je 300 talira, a nosili su posebnu svečanu uniformu poznatu kao „vice uniforma“.

Depeše su slane u duplikatu, pomoću indiga, a zbog poverljivosti zatvarane su crvenim voskom uz državni pečat. Kada je sadržaj nosio vesti o smrti, koristio se crni vosak.

Telegraf i njegovi principi često su zbunjivali ljude tog vremena. Jedna od najpoznatijih anegdota, koju je zabeležio i Branislav Nušić, govori o Aleksinčaninu koji nije mogao da razume kako to da neko u Beogradu kuca, a da se poruka odmah pojavljuje u Aleksincu. Telegrafista mu je slikovito objasnio:

„Zamisli ogromnu mačku, kojoj su zadnje noge u Beogradu, a prednje u Aleksincu. Kad je neko cimne za rep u Beogradu, gde će da mjaukne? U Aleksincu, naravno!“ Tako je, prema legendi, telegraf postao jasniji, barem na neko vreme.

Samo nekoliko dana nakon što su prve žice postavljene, Beograd je pogodila snažna košava. Nevreme je iščupalo stubove, pokidalo veze i srušilo čitavu infrastrukturu. Telegrafski sistem bio je van funkcije do 12. aprila 1855. godine, kada je sve ponovo osposobljeno.

Gde su bile prve stanice?

Prva telegrafska kancelarija nalazila se u Ulici Kralja Milana, na mestu gde se kasnije podigao Stari dvor. Kasnije se služba selila: najpre u Majdančevu kuću na uglu Sremske i Kosmajske ulice, potom u zgradu Klasne lutrije na uglu Vasine i Zmaj Jovine, zatim na ćošak Knez Mihailove i Zmaj Jovine, a krajem 19. veka završila je u Kolarčevoj kući u Makedonskoj ulici, gde se zadržala do 1938. godine. Nakon toga, prešla je u novoizgrađenu zgradu Poštanske štedionice na Bulevaru kralja Aleksandra.

Od 1855. do 1859. godine, Beograd je postao povezan telegrafom sa svim većim gradovima u zemlji, uključujući Kragujevac, Smederevo, Jagodinu, Zaječar, Negotin, Užice i Loznicu. Telegrafske linije nisu samo olakšale svakodnevnu komunikaciju, već su bile ključne u važnim istorijskim trenucima.

Telegraf je, između ostalog, bio kanal preko kojeg je stigla objava rata Srbiji 1914. godine. Putem istih linija Srbija je tokom ratova do 1918. godine održavala kontakt sa saveznicima.

Zanimljivo je da su prve žene u državnoj službi u Srbiji bile upravo telegrafistkinje, i to 1892. godine. Time su telegrafske stanice, osim što su donosile tehnološki napredak, otvorile i nove mogućnosti za žensko zapošljavanje.

Telegraf nije bio samo tehnološki iskorak — bio je simbol ulaska Srbije u modernu eru komunikacija. Od prvih kablova preko Save do složenih mreža koje su povezivale čitav Balkan, telegraf je promenio način na koji su se informacije širile, a posledice tog napretka osećale su se decenijama.